analitik bütçe rehberi
www.cu.edu.tr
Analitik Bütçe Sınıflandırmasına İlişkin Rehber
I. GİRİŞ
Bu rehber, merkezi yönetim bütçesine dâhil idarelerin 2012-2014 dönemi bütçe hazırlıklarında esas alınacaktır.
Bu rehberin birinci bölümünde harcamaların ekonomik sınıflandırmasına, ikinci bölümünde gelirin ekonomik sınıflandırmasına ve üçüncü bölümde ise fonksiyonel sınıflandırma türleri itibariyle sınıflandırmaya ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmaya ilişkin listeler de eklerde yer almaktadır. Gerek harcamaların ve gelirlerin ekonomik sınıflandırmasına ilişkin açıklamalarda gerekse listelerde 2011-2013 Dönemi Bütçe Hazırlama Rehberinden farklı olanlar italik yazılarak kullanıcıların kolay karşılaştırma yapmaları amaçlanmıştır. Bu rehbere 2006 yılından itibaren sadece mahalli idarelere ilişkin olan kodlar da dâhil edilerek özellikle gelirin ekonomik sınıflandırması alanında kullanılan bu kodlar dördüncü düzeyde 51–90 aralığında gösterilmiştir. Bu aralıkta yer alan söz konusu kodlar sadece mahalli idareler için geçerli olacağından diğer idareler tarafından kullanılmayacaktır.
Devlet harcamaları ve verilen borçlar eksi geri ödemelerin ekonomik özelliklerine göre sınıflandırmasında, Devletin görev ve fonksiyonlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerde kullandığı mal ve hizmetlerin çeşitlerini ve bunların milli ekonomiye, piyasalara ve gelir dağılımına etkileri esas alınmıştır.
Devlet birimleri arasında ve zaman serileri açısından kamu harcamalarının maaş ve ücretler, mal ve hizmet alımları, borç faizi ödemeleri, hane halklarına veya Devletin diğer birimlerine transferler ve borç verme ve verilen borçlardan yapılan tahsilâtların dağılımında önemli farklılıklar olabilir ve bu farklılıkların izlenmesinde fayda görülebilir.
Ekonomik sınıflandırma, çalışanlara sağlanan ayni imkânlar örneğinde olduğu gibi nihai kullanım amacı ve yeri üzerinde değil, mal ve hizmet alımında olduğu gibi işlem gerçekleştiğinde işlemin ilk niteliği üzerinde durur. Ekonomik sınıflandırma birimi işlem olup, bu genellikle Devlet bütçesinde ve hesaplarda farklı bir kodla tanımlanır.
Uluslararası standartlara (GFS: Government Finance Statistics ve ESA 95: European System of Integrated Economic Accounts) uygun olarak hazırlanan Analitik Bütçe Sınıflandırmasının “Ekonomik Sınıflandırma” bölümünün detayları hakkında bütçe hazırlığı ve uygulamasında görevlilere yardımcı olmak üzere rehber niteliğinde hazırlanan bu Talimatta önce bir takım temel tanımlar ve kriterlerden bahsedilmiş, daha sonra bu tanımlar esas alınarak ilgili mevzuatına göre ödenmesi gereken tutarların ekonomik sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyinde hangi kodlara gider kaydedileceği anlatılmıştır.
Aşağıda yer alan tanım ve açıklamalar çerçevesinde harcamanın ekonomik sınıflandırması 4 düzeyli ve toplam 6 haneli bir kod grubundan oluşacaktır.
Bu itibarla, Talimatta yer alan açıklama ve tanımlar giderin yasal dayanağı olarak kullanılmayacak, sadece 2012-2014 dönemi bütçe hazırlıklarında esas alınacaktır.
Öte yandan;
İlama bağlı borçlar, prensip olarak borcun kaynağı olan ilgili bütçe tertiplerinden ödenecektir.
Taahhüt avansları ve akreditiflerden harcanmayan kısımlar ise avansın veya akreditifin açıldığı hizmetlerle ilgili bütçe tertiplerine devredilecektir.
1
5018 sayılı Kanun gereğince sadece genel bütçeli idarelerde kullanılacak olan özel ödenekler ise, harcamanın niteliğine göre detaylandırılarak ekonomik sınıflandırmanın ilgili bölümlerine ayrı ayrı kaydedilecektir.
Ekonomik sınıflandırmanın dört düzeyine ait listenin detaylarından açıklamasına ihtiyaç duyulanların dışında kalanlar ise sadece sayılmak suretiyle tekrarlanmıştır.
II. TANIMLAR
1. HARCAMA: Harcama, geri ödenmeyen bir başka deyişle herhangi bir mali hak yaratmayan veya mevcut bir mali hakkı ortadan kaldırmayan Devlet ödemeleri olarak tanımlanabilir. Harcama, cari ya da sermaye nitelikli olabilir. Mal veya hizmet alımında olduğu gibi bir şey karşılığında yapılabileceği gibi karşılıksız harcama da yapılabilir. Bu nedenle harcama, Devletin itfa ödemelerini, bir başka deyişle finansman bölümünde sınıflandırılan kamu borçlarının anapara geri ödemelerini ve borç verme bölümünde sınıflandırılan Devlet tarafından verilen borçları kapsamaz.
Cari ya da sermaye nitelikli harcama tanımına giren ödemelerin kapsamına, bu mal veya hizmetlerin alımları/yapımları sırasında ve bunlarla birlikte mutad olarak yapılan vergi, resim, harç, depo-antrepo ücreti gibi mütemmim ödemeler aynı ekonomik koduna kaydedilir. Ancak, kullanım sırasında yapılan ve işletmeye yönelik bu tür ödemeler ayrı gider olarak değerlendirilmelidir.
Ekonomik sınıflandırmanın özellikle III. ve IV. düzeylerinde cari ve sermaye bölümlerinde aynı isim veya tanımlarla yer alan bazı detaylara rastlanması mümkün olacaktır. Burada harcamanın hangi bölüme gider kaydedileceğinin belirlenmesinde temel kriter aşağıda açıklanan cari ve sermaye ayrımında kullanılan kriterler olacaktır.
1.a Cari Harcama: Cari harcama, sermaye varlıkları veya sermaye varlıklarının üretiminde kullanılacak mal veya hizmetler için yapılan ödemeler dışında kalan, karşılıklı ödemeleri ve alıcıların sermaye varlıkları satın almasına izin verilmesi, sermaye varlıklarının uğradığı tahribat veya zarar için alıcılara tazminat ödenmesi dışında kalan, alıcıların mali sermayesinin artırılması dışındaki amaçlarla yapılan karşılıksız ödemeleri kapsar. Analitik bütçe sınıflandırmasıyla cari ve yatırım tanımları değiştiğinden;
- Personel için yapılan ödemeler (sosyal güvenlik dâhil) ile bütçe kanunlarıyla belirlenmiş asgari değeri aşmayan ve/veya normal ömrü bir yıl veya bir yıldan daha uzun olmayan mal ve hizmet alımları ve faiz giderleri “cari giderler”,
- Cari nitelikli mal ve hizmet alımlarının finansmanı amacıyla yapılan karşılıksız ödemeler “cari transferler”
- Her ikisinin toplamı ise “toplam cari giderler” olarak ifade edilecektir.
1.b Sermaye Harcaması: Sermaye harcamaları, sabit sermaye edinimleri, gayrimenkuller ya da gayri maddi aktiflerin edinimi için yapılan ödemeleri veya bu amaçlarla yapılan karşılıksız ödemeleri kapsar.
Türk Silahlı Kuvvetlerinin bu kapsama dâhil olan alım ve yapımları (lojmanlar hariç) GFS standartları gereğince sermaye kapsamı dışında tutulmuştur. Ancak, askeri amaçlar dışında kullanılacak olan dayanıklı malların piyasadan satın alınması ya da Devlet dâhilinde üretilmesi için yapılan ödemeler sabit sermaye varlıklarının edinimi kapsamında yer alırlar. Bu bölüm, normal ömrü bir yıldan fazla olan ve hem de yılları bütçe kanunlarıyla belirlenecek asgari değerden fazla olan mal ve hizmetler için yapılan harcamaları içerir.
Bu bölüme dâhil olan dayanıklı mal türleri, silahlı kuvvetler mensuplarına tahsis edilenler de dâhil olmak üzere tüm lojmanları, lojmanlar dışındaki binaları ve diğer inşaat işlerini kapsayan gayrimenkul sabit sermaye malları ile ulaşım araçları, makineler ve diğer teçhizat gibi menkul sabit sermaye mallarıdır.
Aynı zamanda, mevcut sabit sermaye varlıklarını geliştirmek, ekonomik ömürlerini uzatmak, verimlerini artırmak, performanslarını geliştirmek veya yeniden yapılandırmak amacıyla yapılan ödemeler de bu bölüme dâhildir. Ancak normal bakım ödemelerini içermeyecektir. (Normal bakım ödemeleri cari giderlere dâhil edilmelidir.)
Öte yandan, küçük aletler, iş kıyafetleri, normal bakımda kullanılan yedek parçalar, normal ömürleri bir yıldan fazla olsa dahi düşük değerli alet ve edevat, Devlet tarafından askeri amaçlarla edinilen dayanıklı mallar (askeri inşaat ve inşaat işleri, askeri teçhizat, silahlı kuvvetler mensuplarına tahsis edilen lojmanlar dışındaki askeri kullanım amaçlı binalar) sabit sermaye aktifleri kapsamında yer almayacaktır.
Sabit sermaye varlıkları için yapılan harcamanın miktarı, bunların satın alınması durumunda Devlet tarafından ödenen fiyattır. Bunlar Devlet dâhilinde üretildiği takdirde harcama miktarı, üretim faktörleri ile malzemeler için yapılan ödemeler toplamıdır. Ancak, ülkemizdeki mevcut istihdam ve ücret rejimimizde çalışanlara yapılan ödemeler üretimle ve üretim dönemi ile doğrudan bağlı olmadığından, diğer bir ifadeyle üretim olmasa bile ücretler ödendiğinden ücretlerin tamamı cari harcamalar bölümüne dâhil edilmiştir.
Analitik bütçe sınıflandırmasında;
- Bütçe kanunları ile belirlenmiş asgari değeri aşan ve normal ömrü bir yıldan daha uzun olan mal ve hizmet alımları “sermaye giderleri”,
- Sermaye nitelikli mal ve hizmet alımlarının finansmanı amacıyla yapılan karşılıksız ödemeler “sermaye transferleri”
- Her ikisinin toplamı ise “toplam sermaye giderleri” olarak ifade edilecektir.
1.c Borç Verme / Geri Ödeme: Borç verme/geri ödeme, bütçe sistematiği dışında çözümler üretilen bir bölümken analitik bütçe sınıflandırmasıyla bu tür harcamalar da bütçe sınıflandırması kapsamına alınarak bu alandaki eksiklik giderilmiştir. Ancak, bu tür ödemeler nihai olarak bir gider olmadığı ve bir süre sonra geri tahsil edilecek olduğu için konsolidasyon işlemlerinde elenerek giderler toplamına dâhil edilmeyecektir.
Bu bölüme, Devlet tarafından verilen krediler, alınan hisseler, verilen kredilerden Devlete yapılan geri ödemeler, satılan hisselerinden elde edilen gelirler dâhildir. Verilen borçlar harcamalar bölümünde sınıflandırılırken geri ödemeler ise gelirler bölümüne dâhil edilecektir.
2. GELİR: Gelirler, karşılıklı veya karşılıksız olarak ve herhangi bir mali hakka dayanmaksızın yapılan ve geri ödenemez nitelikte olan tahsilatlardır. Gelirler de harcamalarda olduğu gibi cari ve sermaye olarak ikiye ayrılırlar. Cari gelirler vergi gelirleri ile vergi dışı gelirleri kapsar. Vergi dışı gelirlere karşılıklı tahsilâtlar (mülkiyet gelirleri, harçlar ve ücretler, sınai nitelikte olmayan arızi satışlar) ile cezalar gibi karşılıksız tahsilatlar dâhil edilmelidir. Sermaye gelirleri ise, sermaye aktifleri satışları ile Devlet dışı kaynaklardan yapılan sermaye transferlerini kapsar.
Gelirler, düzeltici işlemler dışında brüt olarak gösterilmelidir.
Hibeler, Devletin karşılıksız, geri ödemesiz ve zorunluluk esasına dayanmayan tahsilâtlarıdır. Hibelerin kredilerden farkı herhangi bir geri ödeme yükümlülüğü getirmemesidir.
Hibeler, açığı finanse eden değil ancak azaltan kaynaklar olarak görüldüğü için finansmanda değil gelirler bölümünde fakat ayrı bir başlıkta gösterilirler.
Ayni olarak edinilen mal ve hizmet şeklindeki hibeler ise Devlet Mali İstatistiklerinde bütçe kayıtlarına dâhil edilmezler. Bunlar ayniyat kayıtlarını ilgilendiren işlemler olarak kaydedilirler. Ancak, ayni olarak edinilen hibeler satılması kaydıyla verilmişlerse satışlarından elde edilen tutarlar hibelere dâhil edilmelidirler.
III. YENİ EKONOMİK KODLAR AÇILMASI VE UYGULAMADA TEREDDÜT EDİLEN HUSUSLAR:
1. Bu rehberde yer alan giderin, gelirin ve finansmanın ekonomik sınıflandırmasına ilişkin ekonomik kodlarda bir değişiklik yapılması veya sınıflandırmanın herhangi bir düzeyinde yeni kodlar ilave edilmesine ilişkin talepler gerekçeleri ile birlikte Bakanlığımıza (Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü) iletilecektir.
2. Bu rehberin uygulamasında tereddüde düşülen hususlar gerekçeleri ile birlikte Bakanlığımıza (Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü) iletilecektir.
Yapılacak uygulamaya esas olmak üzere oluşturulacak Bakanlığımız görüşleri ile ihtiyaç duyulması halinde açılacak yeni ekonomik kodlar tüm uygulayıcıları bilgilendirmek ve uygulama birliğini sağlamak amacıyla www.bumko.gov.tr internet adresinin “analitik bütçe sınıflandırması” bölümünde duyurulacaktır.
IV. GİDERİN EKONOMİK KODLARININ AÇIKLAMALARI
Birinci düzeyde yer alan harcama grupları ile bunun altında II. III. ve IV. düzeylerde yer alacak detay kodlar ve bu bölümlere gider kaydedilecek olan harcamalar aşağıda belirtilmiştir. Ayrıca, harcamanın sınıflandırmasında kullanılacak tüm ekonomik kodlar ekli listelerde yer almaktadır.
(…)
